De natuur als voorbeeld voor een economie die niet financiële groei maar welzijn vooropstelt

Dat er einde moet komen aan onze alsmaar uitbreidende economische activiteiten waarbij groei het enige doel is, begint langzaamaan wereldwijd door te dringen op allerlei niveaus. De fossiele brandstoffen raken op, het klimaat verandert en het aantal planten- en diersoorten neemt schrikbarend snel af door toedoen van onze zucht naar meer. Het alternatief is een economisch systeem dat welzijn over de hele breedte nastreeft in plaats van rijkdom voor een kleine groep, en dat functioneert binnen de wetten van het ecosysteem van onze planeet. Het goede nieuws is dat dat prima kan. Hoe? Daar gaan we het over hebben!

Een andere boodschap
De afgelopen decennia is het denken over duurzaamheid compleet veranderd. Jarenlang was de boodschap dat duurzaamheid nodig is, omdat mensen verspillen en de natuur uit balans brengen. Als we niet duurzamer worden, dan komen er rampen op ons af. Op zich is dat waarheid als een koe, maar voor de meeste mensen is deze boodschap niet te verdragen. Ze voelen zich bedreigd en slaan dicht, want ga er maar eens aanstaan als je álles fout doet en als alles minder en efficiënter moet.  

Leren van de natuur
In de jaren tachtig kwam er verandering in de manier van denken over duurzaamheid. We hoeven niet te kijken met een schaarste blik, maar we moeten beter kijken naar het grote ecologische systeem waarvan we deel uitmaken. Wijzelf zijn namelijk ook natuur, ook al lijken we dat soms vergeten te zijn. We denken dat we slimmer zijn dan de natuur, die al 3,8 miljard jaar ervaring heeft met innoveren en goed werkende systemen ontwikkelen, maar misschien moeten we onder ogen zien dat we dat niet zijn en moeten we terug naar de basis.

Nieuwe welvaart
Veel duurzaamheidsbenaderingen van nu benadrukken dat we kunnen leren van de natuur en dat dat welvaart oplevert. Bio-inspiratie noemen we dat, of bio inspired innovation. Hier vallen stromingen onder als biomimicry, biomimetica, permacultuur, circulaire economie, biophilia, enzovoort. De centrale vraag is: Wat heeft de natuur nodig om te bloeien en om meer leven te creëren? Door dit soort vragen als uitgangspunt te nemen bij ontwerpen en innoveren wordt er meer welvaart gecreëerd en meer biologisch leven van betere kwaliteit geproduceerd.

‘Maar hoe dan?’ denk je misschien. Wat kan ik hiermee als consument, producent of ondernemer? Het antwoord is eenvoudiger dan het lijkt: kijk bij de dingen die je doet, maakt of koopt naar hoe je kunt bijdragen aan het grotere geheel en neem de natuur als voorbeeld. Misschien klinkt dat nog steeds vaag. Daarom hebben we hieronder twee voorbeelden uitgewerkt die laten zien hoe je kunt leren van de natuur en hoe dat meer oplevert.

Een gezonde bodem
De manier waarop we omgaan met de grond bij het verbouwen van ons voedsel is een goed voorbeeld van hoe leren van de natuur veel kan opleveren. Nederlandse boeren leren al tijdens hun agrarische opleiding dat er elk jaar meer geproduceerd moet worden. Niet met betere kwaliteit of hogere voedingswaarde, maar gewoon méér. Om hieraan te voldoen zijn boeren steeds meer techniek en chemie gaan toepassen op de bodem om gewassen sneller te laten groeien. Met verarmde, verdroogde grond en een stikstofprobleem als resultaat.

Erik Valk, melkveehouder in Broekland, kwam er na jaren op deze manier boeren achter dat het ook anders kan. Hij ging zich verdiepen in het bodemleven en ontdekte dat wormen en andere bodemorganismen van cruciaal belang zijn voor de vruchtbaarheid van een stuk land. Mest onderwerken, een techniek die veel wordt toegepast in de reguliere landbouw, is funest voor het bodemleven, want dat hoeft amper in actie te komen om de mest om te zetten. Als de mest óp de grond ligt, dan moet de bodem moeite doen om de voedingsstoffen te bemachtigen en daardoor komt er juist meer bodemleven. Al die kleine organismen zorgen voor meer mineralen in de grond en een betere bodemstructuur. Hierdoor kun je met veel minder inspanning gewassen van hogere kwaliteit produceren én je hebt veel minder techniek en chemie nodig, waardoor de grond gezonder blijft.

Erik Valk

Circulair bouwen

Een ander voorbeeld van leren van de natuur vind je terug in het principe van de circulaire economie. De natuur kent geen afval, want alle afvalproducten worden gebruikt als bouwstenen voor andere processen. Alles in de natuur gebeurt in kringlopen. Mensen zijn de enige organismen die afval produceren waar je niets mee kunt. Denk aan radioactief afval of vele soorten plastic en kunststof. In allerlei sectoren, waaronder de bouwwereld, wordt gekeken hoe de kringloop kan worden teruggebracht in bestaande processen.

Michel Baars, oprichter van New Horizon Urban Mining, haalt bijvoorbeeld met zijn bedrijf bruikbare materialen en grondstoffen uit gebouwen bij renovatie, transformatie of sloop. Die materialen worden al dan niet aangepast opnieuw gebruikt bij de bouw of transformatie van nieuwe projecten. Michel zegt hierover: ‘Circulaire producten zijn net zo goed als lineaire producten. Circulair heeft de kracht om mensen te overtuigen, niet alleen op basis van duurzame principes, maar juist op grond van economische argumenten. Juist daardoor heeft het in mijn ogen grote kans van slagen.’

Wil je meer lezen over hoe je bio-inspiratie kunt toepassen als consument, producent of ondernemer? Lees dan de andere blogs op deze website, of koop ons boek Zo kan het ook.

Michel Baars - Foto: Marieke Odekerken